Kędzierzyn Koźle

KĘDZIERZYN-KOŹLE

Miasto (70 900 mieszk., 165 m n.p.m.) w Niecce Kozielskiej na pn. Kotliny Raciborskiej, u ujścia Kłodnicy do Odry. Siedziba Urzędu Miasta.

Duży ośrodek przemysłu chemicznego (Zakłady Azotowe „Kędzierzyn”, Zakłady Chemiczne „Blachownia”, Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia”, „Zakłady Aparatury Chemicznej „Metalchem”). Ponadto Stocznia Remontowa Żeglugi Śródlądowej, Fabryka Maszyn „Kofama”. Od 1990 Śląski Wolny Obszar Celny (magazynowanie, składowanie, spedycja art. chemicznych).

Na przełomie XIX i XX w. powstały w Koźlu polskie organizacje (Bank Ludowy – 1903, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” -1904), mające poparcie w ciągle silnym polskim żywiole narodowym (w poł. XIX w. w kościołach kazania wygłaszane były w języku polskim). Po podziale Górnego Śląska powiat kozielski pozostał w granicach Niemiec.

W latach międzywojennych w Koźlu mieściły się zarządy powiatowe Związku Polaków w Niemczech, Związku Młodzieży Polskiej na Śląsku Opolskim. Funkcjonowały: Bank Ludowy, Spółdzielnia „Rolnik”, Związek Kółek Rolniczych Górnego Śląska.

Po zniszczeniach II wojny światowej oraz wojen w minionych stuleciach niewiele zabytków Koźla zachowało się do naszych czasów. Z fortyfikacji twierdzy kozielskiej przetrwały: na lewym brzegu Odry – fragmenty narożników wału głównego, hangarowe prochownie, przedstok wraz z fosą oraz Reduta Większycka. Na prawym brzegu Odry – fragmenty Reduty na Ostrówku, Reduty Orlej, fortyfikacje „na wyspie”, przy ul. Portowej Baszta Montalberta (Fort Fryderyka). Z zamku piastowskiego, przebudowanego w l. 1563-84, zachowały się resztki budynków gospodarczych oraz fragmenty pn. murów obwodowych z półkolistą basteją. W latach sześćdziesiątych XX w. odbudowano basztę zachodnią – obecnie Muzeum „Baszta”, ul. Kraszewskiego 6. Dziedziniec zamkowy zamknięty jest od pd. i pd. wsch. przedzamczem z l. 1563-83. Wielokrotnie przebudowany. Dziś magazyny (Stare Miasto). Ocalały też dwa kościoły. Gotycki kościół paraf. św. Zygmunta z XV w. z gotycko-renesansową wieżą, wzmiankowany w 1295. W kaplicy Mariackiej, wzniesionej przed 1414 ołtarz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Kozielskiej) z ok. 1420. W 1489 wykonano sklepienia staraniem starosty Jana Bielika z Kornicy. W 1570 przebudowany (wykonanie sklepień, korpusu oraz wieży pd.). W l. 1897-99 przebudowany w stylu neogotyckim. Barokowy kościół minorytów z l. 1751-53 z pięcioprzęsłową nawą, sklepioną kolebkowo z lunetami. We wnętrzu polichromia z 1767 (Sąd Salomona) oraz obrazy z poł. XVIII i pocz. XIX w. Od 1929 kościół paraf. Wniebowziętia NMP.

Kędzierzyn, wzmiankowany po raz pierwszy w 1283 jako osada wiejska, nosił pierwotnie nazwę Kandersino (XIII w.), Candirsyn (1416), Kenderzin (1736). Swój rozwój zawdzięcza budowie Kanału Kłodnickiego i kolei żelaznej, która w 2. poł. XIX w. uczyniła z osady węzeł komunikacyjny. W 1855 Kędzierzyn liczył 621 mieszkańców, a w 1934 – 6320. Zmieniły się również granice administracyjne osady. W 1902 do Kędzierzyna włączono Pogorzelec, a w 1933 Kuźniczki. W gminie wiejskiej powstawała miejska infrastruktura: szpital (1903), gazownia (1911), ratusz (1926).Rozbudowa przemysłu chemicznego w rejonie Kędzierzyna przyczyniła się do dalszej rozbudowy osiedla robotniczego, które w 1951 otrzymało prawa miejskie. W latach II wojny światowej wokół zakładów chemicznych w Kędzierzynie i Blachowni zlokalizowano obozy pracy przymusowej i obozy jenieckie (w l. 1940-45): filię obozu jenieckiego w Łambinowicach oraz filię obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. W obozach pracy utworzonych w lasach między Blachownią a Sławięcicami (200 m od stacji kolejowej Sławięcice) przebywali m.in. Polacy, Żydzi, obywatele radzieccy. W 1943 w 21 obozach przebywało stale ok. 50 000 osób. W styczniu 1945 część obozów ewakuowano, pozostałych jeńców i więźniów rozstrzelano.

W 1944 podczas nalotów alianckich na zakłady chemiczne w Blachowni zniszczeniu uległy: Sławięcice, Blachownia, Kędzierzyn i Kłodnica. O zaciętości walk w 1945 świadczą daty zajęcia poszczególnych miejscowości. Najwcześniej zdobyto Kędzierzyn (27 I), następnie Sławięcice (23-24 II), Koźle (1 III), a Kłodnicę dopiero 17 III.

24 IV 1945 władze polskie przejęły Koźle i pow. kozielski. W 1948 podjęto decyzję o budowie Zakładów Azotowych w Kędzierzynie (produkcja od 15 I 1954), a w 1951 rozpoczęto odbudowę zakładów chemicznych w Blachowni. W 1955 podjęto budowę elektrowni „Blachownia Śląska”, która w dwa lata później dała pierwszy prąd. Usamodzielnił się Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej (1958) oraz podjęto prace przy odbudowie Fabryki Celulozy i Papieru (1961). W l. 1966-71 zbudowano stocznię rzeczną, specjalizującą się w remontach statków rzecznych. W perspektywie możliwość budowy rafinerii.

W 1951 Kędzierzyn uzyskał prawa miejskie. W 1975 powstało miasto-aglomeracja Kędzierzyn-Koźle, o pow. 123,4 km2. Miasto podzielone na 10 osiedli (Stare Miasto, Zachód, Rogi, Kłodnica, Pogorzelec, Śródmieście, Azoty, Blachownia, Cisowa i Sławięcice).

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *