Kędzierzyn Koźle – historia
Aglomeracja miejska Kędzierzyn-Koźle powstała w 1975 z połączenia miast i osiedli: Kędzierzyn-Koźle, Kłodnica, Sławięcice. Blachownia oraz wsi: Cisowa, Lenartowice i Miejsce Kłodnickie. Do najstarszych osad należą Koźle i Sławięcice. Pierwsza wzmianka o Koźlu pochodzi z 1104 i mówi o wizytacji zniszczonego grodu kozielskiego przez Bolesława Krzywoustego. Od 1155 Koźle występuje jako gród kasztelański. W l. 1281-1355 wchodziło w skład samodzielnego księstwa kozielsko-bytomskiego rządzonego przez Piastów śląskich. W 1281 miało już lokalizację miasta dokonaną przez księcia bytomskiego Kazimierza. W tym też czasie miasto otoczone zostało murem obronnym, a w system obronny włączony został zamek, leżący dotąd poza miastem. Dokument z 1306 potwierdza istnienie murów obronnych i fosy. Miasto posiadało wówczas bramy: od wsch. Odrzańską i od pd. Raciborską. W XIV w. istniały również: kamienny ratusz i kościół lub kaplica (1326), młyn wodny (1329) oraz szkoła parafialna (z XIII w.), której pierwszym rektorem był Henryk z Wrocławia. W poł. XIII w. na Odrze obok Koźla przepływały statki handlowe, przewożące miód, ryby, ołów i skóry.
W XV w. Koźle utrzymywało żywe kontakty z Krakowem, gdzie na tamtejszym uniwersytecie studiowało wielu jego mieszkańców. W 1417 miasto zostało zniszczone przez pożar. W 1431 – ze zniszczonego przez husytów Głogówka przenieśli się tamtejsi franciszkanie, którzy za murami miejskimi zbudowali klasztor i kościół. W 1446 mieszczanie kozielscy nabyli folwark w Rogach, a następnie w Większycach. Kolejny pożar w 1454 zniszczył całą miejską zabudowę. Niekorzystne były dla miasta częste zmiany jego właścicieli. W 1532 część domów w Koźlu nie była zamieszkana, a zamek od dłuższego czasu wyludniony. Do zamku kozielskiego należało 18 wiosek, 2 folwarki, 16 wiosek świadczących usługi na jego rzecz oraz kilka zaniedbanych stawów rybnych. W Koźlu istniały równocześnie na Odrze 2 młyny wodne. W 2. poł. XVI w. właścicielami Koźla i ziemi kozielskiej została rodzina Oppersdorfów. Od tego czasu datuje się rozwój gospodarczy miasta, powstały nowe cechy, m.in. w 1577 cech krawiecki, a w końcu XVI w. cech farbiarski. Koźle zaczęło słynąć z produkcji sukna. Wokół zamku wzniesiono browar i słodownię oraz zabudowania gospodarcze, wozownię i stajnię. W 1607 cesarz Rudolf odnowił prawa do organizowania jarmarku i targu wołowego w dniu 4 grudnia, a w 1696 specjalne przywileje otrzymały cechy: piekarski, garncarski, szewski i rzeźniczy, a także samo miasto, które otrzymało dochody z ceł drogowych, mostowych i z przemiału, w zamian za roczny czynsz. W 1642 Koźle zostało spalone przez oddziały Szwedów, podobnie jak folwarki należące do zamku kozielskiego. W poł. XVII w. miasto wraz z księstwem opolsko-raciborskim znalazło się pod panowaniem królów polskich (zastaw). W 1645 Władysław IV odstąpił je bratu, biskupowi wrocławskiemu Karolowi Ferdynandowi, a po jego śmierci przejął je Jan Kazimierz dla swej żony Marii Ludwiki. W jej imieniu majątkami zarządzał Kasper Collonna, który doprowadził do degradacji majątków dominialnych. W 1726 wybuchło w powiecie kozielskim powstanie chłopów niezadowolonych ze wzrostu powinności pańszczyźnianych (w 1711 tylko w Ciężkowicach uwolniono od pańszczyzny chłopów, zobowiązując ich do płacenia czynszów). W l. 1735—99 właścicielami Koźla byli hr. Plettenbergowie. W pocz. okresie ich panowania, w mieście wybuchł wielki pożar (1739), który zniszczył 70% zabudowań. Na pocz. XVIII w. Koźle stało się bastionową twierdzą austriacką. Otrzymało dodatkowy system obronny, składający się z wału ziemnego, dodatkowych murów i rowu otaczającego miasto w kształcie gwiazdy ośmioramiennej. Podczas wojen śląskich twierdza została opanowana przez wojska pruskie, a w 1743 król wyznaczył stałego komendanta, ograniczając tym samym władzę magistratu i burmistrza. W l. 1743-44 rozpoczęto jej przebudowę. Zburzono wówczas szpital z kościołem, klasztor minorytów i kościółek zakonny, likwidacji uległ cmentarz i kilka domów obok bramy Raciborskiej. Wybudowano nowy kompleks koszar. Przeniesiono rybaków z bramy Odrzańskiej na tzw. Topolinę oraz wybudowano nowy klasztor minorytów. Rozpoczęto budowę nowych fortyfikacji. W czasie II wojny śląskiej (1745) wojska pruskie ostrzelały miasto, zamieniając je w zgliszcza. Ponowna odbudowa miasta i twierdzy w poł. XVIII w. przemieniła Koźle w warownię, w której zamierało rzemiosło, a handel był ograniczony z obawy przed nieprzyjacielem (przebranym za kupców). Do końca XVIII w. wybudowano kilka redut ubezpieczających, m.in. redutę rogowską, orlą, kłodnicką, kotylicką.
W 1799 miasto przeszło w posiadanie króla pruskiego. W okresie wojen napoleońskich było oblegane przez wojska francusko-bawarskie (I—VII 1807). Zniszczonych zostało wiele domów mieszkalnych, ratusz, kościół parafialny, klasztor minorytów i zamek. Podczas oblężenia wielu żołnierzy pruskich zdezerterowało.
W 1808 zlikwidowano podział miasta na królewskie i prywatne. Władzę przejął magistrat i burmistrz. Dalszy rozwój w XIX w. uniemożliwiały fortyfikacje twierdzy, choć szanse takie stworzyła budowa Kanału Kłodnickiego (oddany do użytku w 1812). Również ze względu na twierdzę, linię kolejową z Wrocławia przez Koźle do Świętochłowic poprowadzono 6 km od miasta (stacja Koźle-Kędzierzyn X 1845). W roku następnym połączono Kędzierzyn z Raciborzem i Chałupkami.
W 1873 decyzją władz pruskich zlikwidowano twierdzę kozielską, a dawne forty sprzedano (zmienione zostały na zakłady przetwórcze, m.in. dawny fort Fryderyka Wilhelma na fabrykę słodu) lub przeznaczono do rozbiórki (m.in. XVII-wieczną bramę Odrzańską). Zlikwidowano wały obronne. W końcu XIX w. powstały nowe przedmieścia, a nowa linia kolejowa Kędzierzyn-Nysa znów ominęła miasto (2 km). Dopiero w 1898 linia kolejowa z Polskiej Cerekwi połączona została z dworcem kozielskim. W tej rywalizacji kolejowej zwycięstwo odniosła wioska Kędzierzyn, która stała się centralnym węzłem kolejowym tej części Górnego Śląska, stwarzając dalsze szanse rozwoju przemysłu.
Pod koniec XIX w. rozpoczęto budowę portu kozielskiego, a w jego pobliżu (1891) budowę fabryki papieru i celulozy, która szybko rozrosła się wraz z nową robotniczą dzielnicą mieszkaniową (Kłodnica). Rozwój przemysłu na przedmieściach Koźla spowodował napływ ludności z głębi Niemiec (zapoczątkowany w twierdzy przez pruski garnizon), co zmieniło strukturę narodową Koźla i pobliskich osad. Dalszy rozwój Koźla umożliwiła budowa Kanału Gliwickiego (pocz. w 1934); zahamowany jednak został gwałtownie rozwojem przemysłu zbrojeniowego w rejonie Kędzierzyna.