BOGORIA
Wieś na pograniczu Gór Świętokrzyskich i Pogórza Szydłowskiego, siedziba urzędu gminy. Prawa miejskie w l. 1619-1870 jako własność prywatna należąca do rodu Bogoriów.
Układ urbanistyczny ukształtowany od pocz. XVII w. do 2 poł. XIX w. Kościół paraf. Świętej Trójcy, murowany, wzniesiony w l. 1748-78. Ołtarz główny na rzucie półelipsy, z dekoracją rokokową, z obrazem Madonny z Dzieciątkiem malowanym przez Jana Sochera z Krakowa w 1626 r., w zwieńczeniu rzeźbiona grupa Trójcy Świętej. Wewnątrz późnorenesansowy podwójny nagrobek Podłęskich, z leżącymi rzeźbionymi postaciami rycerza i matrony wystawiony po 1621. Murowana dzwonnica z końca XIX w.
SZTOMBERGI
2 km na pd. wsch. Wiśniowa Poduchowna. We wsi kościół paraf. Przemienienia Pańskiego, murowany, wzniesiony w l. 1680-81, przebudowany na pocz. XIX w. W krypcie urna z sercem księdza Hugona Kołłątaja, w prezbiterium tablica pamiątkowa z 1882 r. ku czci Kołłątaja.
2 km na wsch. od wsi Wiśniowa Poduchowna – Wiśniowa, w której murowany pałac Kołłątajów z 1 poł. XVIII w., przebudowany w końcu XVIII w. Wokół niego park krajobrazowy z XVIII w., przekształcony w XIX w. W pomieszczeniach pałacu niewielkie muzeum Hugona Kołłątaja (1750-1812) – filozofa, pisarza i polityka, czołowego przedstawiciela Oświecenia w Polsce.
STASZÓW
Miasto powiatowe (ok. 17000 mieszk.) nad rz. Czarną, siedziba urzędu gminy. Siedziba Muzeum Ziemi Staszowskiej i Akademickiego Ośrodka Kształcenia WSP w Kielcach.
Prawa miejskie nadane w 1525 r. W XVI w. słynął z garncarstwa i tkactwa sukienniczego. W XVIII w. byl własnością księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Wtedy w mieście wybudowano ratusz, szalbiemię produkującą szable „augustówki” (zw. też „staszówkami”), manufakturę sukienniczą i manufakturę produkującą fajki „stambułki” sprzedawane do krajów Bliskiego Wschodu. Ze Staszowa pochodził malarz żydowski Dawid Jecheskiel Kirszenbaum (1900-54) – uczeń Wasyla Kandinsky’ego i Paula Klee, malujący głównie we Francji, m.in. autor kompozycji „Przybycie Mesjasza do Staszowa” z 1937 r. W 1942 r. hitlerowcy utworzyli tu getto żydowskie, skąd wywozili Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.
Układ urbanistyczny ukształtowany od 1 poł. XVI w do końca XIX w. Kościół paraf. św. Bartłomieja, murowany, wzniesiony w 1 poł. XV w., dobudowa wieży w 1610 r. Dobudowa przez Tęczyńskich renesansowej kaplicy Matki Boskiej Różańcowej w l. 1613-25, wznoszącej się ponad bryłę kościoła, na planie kwadratu, przykryta ośmiobocznym bębnem z kopułą i latarnią, wewnątrz bogata dekoracja rzeźbiarska, w żagielkach kartusze herbowe Tęczyńskich i Leszczyńskich. Wewnątrz tablicowy obraz św. Anny z końca XVI w. Ołtarz główny późnobarokowy z 2 poł. XVIII w. z obrazem Ukrzyżowania z XVII/XVIII w.
W rynku murowana d. kramnica, nazywana ratuszem, wzniesiona w 1738 r. jako miejsce sprzedaży towarów przez kupców i rzemieślników, i kilkanaście murowanych domów z przeł. XVIII i XIX w., gruntownie przebudowanych po II wojnie światowej. Na ścianie zewnętrznej tablica z 1992 r. upamiętniająca zasłużonego dla miasta księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego (1697-1782), wystawiona w 210 rocznicę jego śmierci. Murowany zajazd (ul. Krakowska 7) z przeł. XVIII i XIX w. Murowany most na rzece Czarnej, wzniesiony w 1828 r. Pomnik ku czci Tadeusza Kościuszki (w rynku), zwany figurą, wystawiony pierwotnie w 1917 r. (rekonstruowany i przenoszony). Na cmentarzu rzymskokatolickim (ul. Cmentarna) pomnik z 1988 r. ku czci ofiar II wojny światowej. Na cmentarzu żydowskim (ul. Kościuszki) wystawiony w 1992 r. pomnik zagłady Żydów staszowskich.