RYTWIANY
Wieś, siedziba urzędu gminy. Pozostałości zamku murowanego, wzniesionego w 1 poł. XV w. przez biskupa Wojciecha Jastrzębca, zniszczonego w 1657 r. i ponownie w 1859 r. Od tego czasu w postępującej ruinie. Zachowany narożnik z gotyckich zdobionych cegieł oraz część fundamentów. Dawny zespół klasztorny Kamedułów „Pustelnia Złotego Lasu” powstał jako druga polska pustelnia kamedulska, po bielańskiej. Była dostosowana do kamedulskich przepisów budowlanych, uchwalonych przez Kapitułę Generalną w 1610 r., przez co można uznać kościół rytwiański za wzorcowy przykład ówczesnej świątyni kamedulskiej w skali europejskiej. W 1819 r. nastąpiła kasata klasztoru Kamedułów.
Od 1925 r. kościół paraf. pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. Kościół murowany, wzniesiony w l. 1624-27, wg anonimowego proj. przysłanego z Włoch i zrealizowanego przez kamedułę ojca Boselli, który później kierował budową eremu na Kahlenbergu pod Wiedniem (dlatego kościół na Kahlenbergu jest pochodną świątyni rytwiańskiej). Przekształcony w l. 1717-19 wg proj. Gio-vanniego Spazzio. Wyróżniają się obrazy z l. 1629-32 autorstwa przeora zakonu Venante de Subiaco. Bogata dekoracja stiukowa ma odpowiedniki w kartuskich kościołach Włoch i Hiszpanii. Olbrzymie dekoracyjne ramy tworzące system artykulacji ścian wywodzą się z wcześniejszej o przeszło pół wieku Sala Regia w Watykanie. Część zabudowań klasztornych zw. „eremem Tęczyńskiego” – skrzydło pn. (d. apartamenty gościnne kolatorów), murowana, wzniesiona w l. 1629-37, przebudowana w XVIII w. Skrzydło klasztoru pd., obecnie budynek gospodarczy, murowane, z l. 1629-32, częściowo rozebrane. Dom braci konwersów i infirmeria – obecnie plebania, murowane, wzniesione w l. 1629-32. Dawna furta, murowana, wzniesiona ok. 1655 r., przebudowana w XVIII i XIX w., częściowo rozebrana. Murowany pałac Radziwiłłów wzniesiony w 1897 r., przebudowany w l. 1927-29. Murowane zabudowania gospodarcze z 1 poł. XX w. Park krajobrazowy z l. 1927-29. Zespół murowanych zabudowań folwarcznych z końca XIX w. Murowana gorzelnia i zespół budynków przemysłowych – z końca XIX w.