PACZKÓW
Miasto (8500 mieszk., 225 m n.p.m.) nad Nysą Kłodzką i jej prawym dopływem Kamienicą u podnóża Gór Złotych. Ośrodek turystyczny (polskie Carcassonne) i przemysłowy. Przemysł drzewny i chemiczny (Fabryki Mebli, Zakłady Chemii Gospodarczej „Pollena”) oraz maszynowy (Paczkowski Zakład Przemysłu Maszynowego i Leśnictwa „Famad”, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Remontowe Maszyn Budowlanych „Zremb”), Urząd Miasta i Gminy.
Miasto założone w 1254 przez bpa Tomasza I na terenie nie zasiedlonym z zasadniczą funkcją obronną rubieży państwa biskupiego (na styku z księstwem wrocławskim i królestwem czeskim). Pierwszymi wójtami podległymi biskupom wrocławskim byli Henryk i Wilhelm, którzy otrzymali wieś Bogunów i część pól wsi Stary Paczków. Miasto lokowane było na prawie flamandzkim, jak większość miast w księstwie nyskim. Mieszkańcy otrzymali wówczas grunty uprawne wokół miasta.
Pierwotne umocnienia były prawdopodobnie drewniano-ziemne, które zastąpiono w XIV w. murem obronnym z kamienia łamanego, wzniesione prawdopodobnie za czasów biskupa Przecława z Pogorzeli (1341-1376). W 2. poł. XV i 1. poł. XVI w. miasto otrzymało dodatkowy pierścień murów zewnętrznych. Biskup Jan Turzon przeznaczył na ten cel w 1514 kamieniołom w Chałupkach. Złotym wiekiem Paczkowa i innych miast śląskich był wiek XVI. Wówczas to żyjące w pokoju miasta bogaciły się. Paczków powiększył swój majątek o nowe folwarki (Stary Paczków) i wsie (Kamienica). Przeżywał również i trudne lata, np. w XV w., kiedy był ciągle w pogotowiu podczas konfliktu między pretendentem do korony czeskiej Jerzym z Podiebradu a związkiem miast śląskich, popierających węgierskiego króla Macieja Korwina; w XVII w., gdy maszerujące i stacjonujące tu wojska (wojna trzydziestoletnia) spowodowały spadek dochodów miejskich i zubożenie mieszkańców. Miasto wyludniło się. Podobnie było w poł. XVIII w., gdy trwały wojny o Śląsk między Prusami a Austrią. W 1741 Paczków przeszedł pod panowanie Prus.
W miejscu rozebranych murów zewnętrznych (1847) i zniwelowanych fos powstały planty miejskie. Natomiast mury z XIV i XV w. w 1840 zabezpieczono, a w l. 1891-99 odrestaurowano.
Wiek XIX był korzystny dla Paczkowa. Wojny napoleońskie ominęły miasto. W 1810 wyzwolone zostało spod władzy biskupa nyskiego i otrzymało korzystne prawa. Rozbudowywało się wtedy intensywnie. Przebudowano ratusz (1821-22), zbudowano nową szkołę (1840), więzienie (1817), Liceum św. Anny (1875). Powstały nowoczesne zakłady przemysłowe – fabryka świec (1839), fabryka sprzętu strażackiego (1870), fabryka zapałek (1871), fabryka mebli i jedyna w Europie fabryka złoconych ram, cegielnia przemysłowa i klinkiernia (1888). Rosła też systematycznie liczba mieszkańców, z ok. 2000 w 1814 do ok. 7000 w 1918 i 7500 w 1933. Większość z nich zamieszkała na przedmieściach Paczkowa. W 1926 do miasta przyłączono dwa osiedla po drugiej stronie Nysy. Paczków szczęśliwie ocalał od większych zniszczeń w czasie II wojny światowej. W l. 1974-75 przeprowadzono renowację zabytkowej architektury miasta, cieszącej się ciągłym zainteresowaniem licznie przybywających tu turystów (szlak komunikacyjny Górny Śląsk – Ziemia Kłodzka).
Miasto zachowało w większości średniowieczny układ urbanistyczny i system obronny. Mury zbudowane w poł. XIV w. o dł. 1200 m i szer. 9 m, opasujące stare miasto, w których 19 baszt łupinowych i 3 wieże bramne: Wrocławska (ul. Wrocławska), Kłodzka (ul. Narutowicza) i Ząbkowicka (ul. Sikorskiego), ozdobione w poł. XVI w. polską attyką oraz brama Nyska (ul. Wojska Polskiego) z 1573, którą osłaniała jedna z półbaszt (nadbudowana w XVI w.) z zachowanymi strzelnicą, krenelażem (nieczynna w l. 1778-1819). W bezpośrednim sąsiedztwie murów włączony w system fortyfikacji obronnych gotycki kościół paraf. św. Jana z końca XIV w. (1361-89).
Świątynia powstała z inicjatywy bpa Przecława z Pogorzeli (1341-76), zasłużonego dla rozwoju miasta. W XVI w. w okresie zagrożenia tureckiego przebudowano kościół i dostosowano do obrony, m.in. zmniejszono i ukryto dach, a mury zakończono krenelażem zamienionym później na attykę, charakterystyczną dla polskiej architektury świeckiej. Świątynię otoczono 4-metrowym murem, na którym ustawiono armaty. Wewnątrz kościoła wykopano studnię, tzw. turecką lub tatarską.
Jest to trzynawowa świątynia halowa z pięknym portalem zach. z XIV w., o misternej robocie rzeźbiarskiej i bogato żebrowanych sklepieniach gwiaździstych i sieciowych.