OPOLE LUBELSKIE
Miasto powiatowe (ok. 9000 mieszk.), siedziba urzędu gminy. Ośrodek przemysłu cukrowniczego.
Gród z drewnianym zamkiem i kościołem założył w XIV w. książę opolski Władysław Opolczyk. Prawa miejskie nadane ok. 1418 r. Nazwa pochodzi od tzw. opola, oznaczającego najniższą jednostkę (kilka lub kilkanaście wsi) okresu plemiennego. W 2 poł. XVI i w XVII w., gdy właścicielami miasta byli Słupeccy, miasto stało się silnym ośrodkiem kalwinizmu. Powstała szkoła kalwińska. Ministrami zboru byli słynni kaznodzieje: Krzysztof Kraiński, który atakował kult świętych i obrzędy katolickie, oraz Andrzej i Wojciech Węgierscy. Od 1701 r. Opole Lubelskie było własnością Tarłów, od ok. 1754 r. do 1854 r. Lubomirskich. W 1761 r. powstała tu pierwsza w Polsce szkoła rzemieślnicza, której założycielem był ksiądz pijar Ignacy Konarski, brat słynnego Stanisława. Jako nauczyciel szkoły średniej przez pięć lat (1827-31) działał tu ksiądz Piotr Ściegienny.
Zachował się tzw. otwarty układ urbanistyczny ukształtowany w XIV-XVIII w. z dwoma rynkami. Kościół popijarski paraf. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, murowany, wzniesiony w l. 1650-75, przebudowa kaplic w poł. XVIII w., barokowy. Polichromia w kaplicy pn„ prezbiterium i nawie z poł. XVIII w. wykonana przez Antoniego Dembickiego. Na sklepieniu w prezbiterium scena Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz postacie Samsona, Dalili, króla Dawida i Abigaila. W kaplicy pn. Adoracja Drzewa Krzyża Świętego przez aniołów oraz symbolizujące 4 strony świata postacie kobiety, Indianina, Murzyna i Turka. W kaplicy pd. polichromia Józefa Mayera „Adoracja hierogramu NPM”, w narożach plan kościoła w Opolu Lubelskim i widoki kolegiów pijarskich w Rzeszowie, Podolińcu i zapewne Międzyrzeczu fundowanych przez Lubomirskich. Ołtarz główny późnobarokowy z obrazem Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z XVII w. W ołtarzach obrazy malowane przez Szymona Czechowicza. Tablica z czarnego marmuru upamiętnia pobyt tu w 1787 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Obok murowana dzwonnica z 2 poł. XVII w. i brama-dzwonnica z 1751 r. Murowany trój skrzydłowy klasztor (obecnie plebania), wzniesiony w l. 1740-48 wg proj. Franciszka Antoniego Mayera. Budynek szkoły (obecnie siedziba ZUS), murowany, wzniesiony w l. 1752-59 wg proj. Franciszka Antoniego Mayera. Dwa budynki kolegium pijarskiego, murowane, z ok. 1750 r. Dawny ratusz (Nowy Rynek nr 6), murowany, zbudowany na przeł. XVIII i XIX w. Murowany pałac z 1 poł. XVII w., rozbudowany ok. 1740 r. wg proj. Franciszka Magiera, przebudowany w l. 1766-73 przez Dominika Merliniego i Franciszka Ferdynanda Naxa w stylu barokowo-klasycystycznym. Obok dwie murowane oficyny z pocz. XVIII w.
Park założony w XVIII w. Na cmentarzu murowana kaplica Przemienienia Pańskiego z poł. XIX w . i grób z tablicą pamiątkową zwieńczony orłem, w którym pochowanych jest 18 żołnierzy AK z III kompanii 15 pp. „Wilków” zabitych 4 maja 1944 r. w Owczarni przez oddział AL „Cienia”. W mogile także szczątki 4 żołnierzy AL.
Murowane zabudowania cukrowni z 1884 r., powstałe wg proj. Eugeniusza Klayca.