DOŁHOBYCZÓW
Wieś na Grzędzie Sokalskiej, siedziba urzędu gminy.
Wzmiankowana w 1430 r. Najstarsza istniejąca tu cerkiew wymieniana była w dokumentach już 1472 r. – początkowo prawosławna, w l. 1596-1875 greckokatolicka, później ponownie prawosławna. W XIX w. Dołhobyczów należał do Rastawieckich, m.in. do Edwarda Rastawieckiego (1805-74) – historyka sztuki, archeologa, kolekcjonera dzieł sztuki polskiej (m.in. obrazów M. Bacciarellego i A. Brodowskiego), numizmatów i sztychów, autora fundamentalnych dla historii polskiej sztuki opracowań: „Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających” (3 tomy, 1850-57) i „Słownik rytowników polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających” (1886). W XX w. właścicielami Dołhobyczowa byli Swieżawscy, również kolekcjonerzy dzieł sztuki (m.in. obrazów J. Malczewskiego, L. Wyczółkowskiego, J. Kossaka).
Od 10 grudnia 1918 r. do 10 stycznia 1919 r. w rejonie Dołhobyczowa trwały walki polsko-ukraińskie. Wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej chciały siłą włączyć ziemię chełmską i Wołyń do państwa, które powstawało na mocy traktatu brzeskiego z 9 lutego 1918 r„ podpisanego przez Niemcy, Austro-Węgry, Bułgarię, Turcję i Ukraińską Republiką Ludową. Siły ukraińskie zostały ostatecznie rozbite i wyparte przez 1 pułk szwoleżerów pod dow. mjr. Dreszera. Do kolejnych starć doszło także 2 i 6 kwietnia oraz 8-12 maja 1919 r. Ostatecznie sprawa utworzenia Ukraińskiej Republiki Ludowej upadła po wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. i podpisaniu przez jej uczestników: Polskę, Rosję Radziecką i Ukrainę (radziecką) traktatu ryskiego 18 marca 1921 r.
Kościół paraf. Matki Boskiej Częstochowskiej, murowany, wzniesiony z fundacji Swieżawskich w l. 1911-14 wg proj. Zenona Kononowicza, neogotycki, z pojedynczą, usytuowaną asymetrycznie wieżą wzorowaną na wieży kościoła Mariackiego w Krakowie. Interesującym elementem ozdobnym dachów są rzy-gacze w kształcie otwartych paszcz smoków.
Nie użytkowana obecnie cerkiew prawosławna, murowana, wzniesiona w 1910 r. w stylu rosyjsko-bizantyjskim. Pałac murowany, z pocz. XIX w., rozbudowany w 1837 r. dla Edwarda Rastawieckiego wg proj. Antoniego Corazziego i Antoniego Becka, spalony w 1944 r., odbudowany po 1953 r., ostatnio starannie remontowany, piętrowy. Pośrodku elewacji frontowej płytki ryzalit i portyk wsparty na 6 kolumnach, dźwigających taras pierwszego piętra. W elewacji ogrodowej analogiczny ryzalit zwieńczony jest attyką ozdobioną stiukowymi postaciami dwóch geniuszy. Przed ryzalitem ogrodowym dwukondygnacyjna półokrągła kolumnada podtrzymująca balkon i przykryta półkopułą. Do elewacji bocznych przylegają 2 pseudoalkierze. W sąsiedztwie 2 murowane oficyny usytuowane prostopadle do pałacu i połączone z nim ćwierćkolistymi galeriami, a także dom administratora, stajnia i wozownia oraz spichlerz – wszystkie z XIX w., częściowo spalone w 1944 r.
Wymienione budowle otacza park i 3 aleje dojazdowe z 1 poł. XIX w. W parku okazały modrzew polski o obw. pnia 270 cm, buk pospolity o obw. pnia 350 cm i 3 jesiony wyniosłe o obw. pni 400-430 cm. Pomnik walk polsko-ukraińskich w l. 1944-47 usytuowany w centrum wsi. W pobliżu drogi do Oszczowa na wzgórzu nieczynny cmentarz przycerkiewny (na jego terenie stała w l. 1761-1904 cerkiew prawosławna, wcześniej greckokatolicka św. Szymona Słupnika), na którym pochowano m.in.: w 1930 r. ekshumowanych z różnych miejsc w okolicach Dołhobyczowa 6 żołnierzy 25 pułku piechoty (Hallerczyków), poległych w walkach polsko-ukraińskich 8-12 maja 1919 r.