TYSZOWCE
Wieś w Kotlinie Hrubieszowskiej, nad rz. Huczwą, siedziba urzędu gminy.
W średniowieczu wzmiankowane istnienie drewnianego zamku. W 1424 r. lokowane zostało miasto (potwierdzenie praw miejskich w 1443 r.) i powstała parafia rzymskokatolicka. W 1472 r. była już parafia prawosławna. Z 1528 r. pochodziła pierwsza wzmianka o mieszkających tu Żydach. 29 grudnia 1655 r. zawiązana została tu przez hetmanów: wielkiego – Stanisława Potockiego zw. Rewerą, i polnego – Stanisława Lanckorońskiego konfederacja przeciwko Szwedom, która w 1656 r. w Łańcucie przekształcona została w konfederację generalną. Utrata praw miejskich nastąpiła w 1869 r. Tyszowce słynęły z garbarstwa, kożusznictwa i szewstwa.
Wykonywane tu były buty z cholewami zw. „tyszowiakami” w takiej formie, że każdy but pasował zarówno na lewą, jak i na prawą nogę.
Zachował się układ urbanistyczny z rynkiem głównym, zbliżonym do kwadratu, z którego wychodziły ulice, oraz usytuowanym na pn. od niego drugim rynkiem. W rynku obelisk upamiętniający konfederację tyszowiecką. Śladem istnienia zamku, zapewne drewnianego, jest wzniesienie nad stawem, zw. Zamczyskiem. Kościół paraf. św. Leonarda, murowany, zbudowany w l. 1865-70 wg proj. Henryka Marconiego. Trójnawowy z wyodrębnionym kwadratowym prezbiterium. Od frontu dwie wieże na planie kwadratu. Obok dzwonnica murowana z końca XIX w., drewniana plebania z 1850 r., 3 kaplice drewniane z końca XIX w. i kaplica murowana z końca XIX w. Oficyna dworska (ul. Kościelna 29), drewniana, wzniesiona w końcu XIX w. Zespól drewnianych domów rzemieślniczych „na Jurydyce”, z 2 poł. XIX w., usytuowanych szczytowo. Zespół drewnianych domów rzemieślniczych „na Zamłyniu”, z 2 poł. XIX w. Miejsce d. cmentarza żydowskiego (obecnie teren przedszkola), na którym pomnik-głaz z 1988 r. upamiętniający rabina tyszowieckiego Ben Josefa. Cmentarz żydowski (przy drodze do Tuczap) odrestaurowany w 1988 r. W 3 rzędach ustawionych jest 9 starych nagrobków i 4 nowe poświęcone Żydom – ofiarom II wojny światowej. Na cmentarzu rzymskokatolickim (d. także prawosławnym i greckokatolickim) zbiorowa mogiła 33 żołnierzy polskich poległych w czasie wojny z bolszewikami 3 września 1920 r. (uporządkowana w 1988 r.), mogiły 21 żołnierzy WP poległych w walce z żołnierzami radzieckimi na Zamłyniu 24 września 1939 r., groby żołnierzy AK i WiN.
6 km na pn. Czermno. Wieś w Kotlinie Hrubieszowskiej, przy ujściu Siniuchy do Huczwy. Grodzisko, zw. Zamczyskiem lub Dużym Zamczyskiem, położone 1 km na wsch. od centrum wsi, na łąkach, na lewym brzegu rz. Huczwy. Ma ono owalny kształt i otoczone jest wałem obronnym o wys. od 4,5 do 6 m. Od strony pn. czytelny jest ślad bramy wjazdowej. W części zach. majdanu wewnętrznego wyraźny ślad po studni. Obok grodziska ślady dwóch podgrodzi o nazwach Bazar i Czermieniec. Przy niskich stanach wody w Huczwi widoczne ślady pomostów palowych przez rzekę i bagna. W lesie na pd. od grodziska wał ziemny dł. blisko 5 km Z fosą, stanowiący zapewne część d. fortyfikacji otaczających gród od pd. zach. i wsch. Pomiędzy grodziskiem a wsią widoczne ślady osadnictwa na 5 wyraźnych kępach. Grodzisko datowane jest na X-XIII w. Było to potężne grodzisko, zw. zapewne Czerwień, dominujące wśród tzw. Grodów Czerwieńskich, o które walczyli Piastowie z Rusinami. Zniszczone zostało w wyniku najazdu Tatarów w 1240 r.