Świat roślinny, zwierzęcy i ochrona przyrody – Północno-wschodnia Małopolska.
Północno-wschodnia Małopolska leży na pograniczu dwóch prowincji (działów) geobotanicznych bałtyckiej i pontyjskiej (czarnomorskiej). Prowincja bałtycka pozostaje pod wpływem klimatu morskiego, prowincja pontyjska pod wpływem klimatu kontynentalnego. Granica pomiędzy prowincjami geobotanicznymi przebiega na zachód od linii łączącej Hrubieszów i Tomaszów Lubelski. Na terenie regionu stwierdzono występowanie ok. 1600 gatunków roślin naczyniowych. Jest to ok. 70% wszystkich roślin naczyniowych Polski. Prowincja bałtycka dzieli się (według podziału ustalonego przez prof. Dominika Fijałkowskiego) na 6 krain: mazowiecką, podlaską i Polesie Lubelskie (te 3 krainy tworzą łącznie Krainę Niżową), Wyżynę Lubelską, Roztocze i Kotlinę Sandomierską. Południowo-zachodnia część regionu należy do Krainy Miechowsko-Sandomierskiej (okręgi staszowski i sando-miersko-opatowski).
Kraina Niżowa charakteryzuje się występowaniem lasów jedynie w kilku dużych kompleksach. Są to lasy sosnowe, sosnowo-dębowe, rzadziej olsy i łęgi. Lokalnie wyspowo wśród tych lasów występuje jodła. Dosyć duże obszary krainy niżowej zajmują bagna, torfowiska, łąki ze stanowiskami brzozy niskiej oraz stosunkowo licznymi gatunkami roślin rzadkich i prawnie chronionych (chamedafne północna – rozmarynek, aldrowanda pęcherzykowata, wierzba lapońska). Z torfowisk na szczególną uwagę zasługują chełmskie torfowiska węglanowe.
Wyżyna Lubelska ma szatę roślinną jeszcze bardziej urozmaiconą. Jest tu jednak mniej lasów, gdyż ze względu na wartościowe gleby obszar ten jest wykorzystywany w znacznej części rolniczo. Wśród nielicznych lasów przeważają liściaste, urozmaicone gatunkowo (dąb, grab, brzoza, buk, jawor, lipa, sosna, jodła) i wielopiętrowe. Z roślin rzadkich i prawnie chronionych na szczególne wyróżnienie zasługuje cieszynianka wiosenna, ostnica Jana, długosz królewski, tojad smukły, starzec kędzierzawy, wielosił błękitny, brzoza czarna i dość licznie występujący wawrzynek wilczełyko. Na terenie Wyżyny Lubelskiej w subregionie wołyńskim należącym do prowincji geobotanicznej pontyjskiej (czarnomorskiej) w składzie muraw kserotermicznych i lasostepu występuje wiele gatunków flory pontyjskiej (wiśnia karłowata, dereń świdwa, dziewięćsił popłocholistny, miłek wiosenny, len złocisty, ostnica włosowata, szczodrzeniec zmienny, oman wąskolistny, ostrożeń pannoński).
Roztocze ma wiele cech wspólnych z Wyżyną Lubelską, ale ze względu na swoją wysokość stanowi granicę florystyczną, faunistyczną i klimatyczną. Przez Roztocze prowadzi granica zwartego występowania (zasięgu) jodły, buka, modrzewia polskiego, dębu bezszypułkowego, lipy szerokolistnej i jaworu. Stosunkowo duże opady stwarzają tu dobre warunki geobotaniczne dla rozwoju roślin. Znaczną część Roztocza zajmują lasy, w dużej części o charakterze naturalnym (bukowo-jodłowe i bukowo-świerkowe – z domieszkami lipy i jaworu) oraz monokultury sosnowe. Duże opady charakterystyczne dla Roztocza, żyzne, wilgotne gleby oraz urozmaicona rzeźba terenu sprzyjają rozwojowi lasów zwłaszcza bukowo-jodłowych. Zachodnia część Roztocza pozbawiona jest lasów, a jego powierzchnia w dużym stopniu wykorzystywana jest rolniczo. Wśród roślin rzadkich i prawnie chronionych na szczególne wyróżnienie zasługuje występowanie obuwika pospolitego.
Kotlina Sandomierska – kraina płaska, piaszczysta, porośnięta jest w sporej części przez lasy, głównie monokultury sosnowe (Puszcza Solska) o niewielkim udziale lasów mających charakter naturalny (olsy, zespoły jodłowe i świerkowe). W starorzeczach Sanu oraz jeziorkach występuje tu rzadki orzech wodny – kotewka, a wśród roślinności torfowiskowej długosz królewski.
Kraina Miechowsko-Sandomierska w części objętej przewodnikiem dzieli się na dwa wyraźnie zróżnicowane okręgi geobotaniczne. Okręg staszowski zdominowany jest przez lasy, a tylko niewielką jego część pokrywają murawy kserotermiczne. Wśród lasów występują monokultury sosnowe, lasy sosnowo-dębowe, grądy (z udziałem buka zwyczajnego), łęgi i olsy. Okręg sandomiersko-opatowski w miejscach nie wykorzystanych rolniczo zdominowany jest przez roślinność kserotermiczną (zespoły ost-nicy włosowatej oraz zaroślowe wiśni karłowatej, goryszu sinego i leszczyny). Z roślin rzadkich i prawnie chronionych tego okręgu geobotanicznego na szczególną uwagę zasługują endemiczny gatunek róży (Rosa wagae), krwawnik szczecinkolistny, wawrzynek główkowy i gojnik drobnokwiatowy.
Świat zwierząt w regionie charakteryzuje podobnie jak świat roślin przenikanie wpływów środkowoeuropejskich oraz pontyjskich. W tej pierwszej grupie największa obfitość i rozmaitość gatunków występuje na terenach porośniętych lasami, a także na obszarze bagiennym Polesia Lubelskiego. Wśród ssaków są to łosie, jelenie, samy, rysie, dziki, lisy, zające, bobry, susły perełkowane, wydry, borsuki, kuny leśne, jeże wschodnie, gronostaje, norki europejskie i (dość rzadko) wilki. Osobliwością są koniki typu tarpana, daniele i muflony. Ciekawą grupę mniejszych ssaków stanowią ryjówka aksamitna, żołędnica, orzesznica, koszatka, rzęsorki, popielica i nietoperze (nocek wąsatek, mroczek borowiec i kilkanaście in.). Łącznie występują 83 gatunki ssaków. W regionie występuje stosunkowo dużo pod względem gatunkowym ptaków (z zaobserwowanych 260 gatunków gniazduje 211). Dużą grupę stanowią drapieżce, ptaki wodne i błotne oraz gatunki łowne: kuropatwy, kaczki i bażanty. Osobliwościami ornitologicznymi są głuszec, dzięcioł trójpalczasty, żuraw, orzeł bielik, kruk, perkoz rdzawoszyi, rybitwa białowąsa, rybołów, ga-dożer, ostrygojad. Z płazów (17 gatunków) należy wyróżnić salamandrę plamistą, ropuchę paskówkę oraz traszkę grzebieniastą. Wśród gadów (8 gatunków) na uwagę zasługują wąż eskulapa (sporadycznie spotykany w regionie tylko na Roztoczu – w okolicach Zwierzyńca i Krasnobrodu), gniewosz plamisty, padalec turkusowy i żółw błotny. Z ryb (55 gatunków) osobliwościami są jesiotr zachodni, pstrąg potokowy, głowacz białopłetwy i strzelba przekopowa). Do gatunków rzadkich i prawnie chronionych owadów należą chrząszcze: nadobnica alpejska, jelonek rogacz i kozioróg dębosz oraz motyle: zmierzchnica trupia główka i pawica gruszówka (rozpiętość skrzydeł – 12 cm). W grupie zwierząt spotykane są gatunki ciepłolubne i sucholubne (głównie w subregionie wołyńskim oraz na dobrze nasłonecznionych południowych stokach wzniesień i skarpach). Występują m.in. chrząszcze stepowe krawiec i taraniec, duży motyl – pawica gruszówka. Z większych zwierząt ciepłe środowiska lubią suseł perełkowany i ptaki: czapla purpurowa, sokoły kobczyk i pu-stułeczka oraz orzeł włochaty.