Hrubieszów – zabytki

Hrubieszów – zabytki

Miasto powiatowe (ok. 19400 mieszk.) w Kotlinie Hrubieszowskiej, nad rz. Huczwą, m.in. na wyspie utworzonej po przekopaniu kanału stanowiącego drugie koryto rzeki, opływające tę wyspę. Siedziba urzędów gminy i gminy miejskiej. Lokalny ośrodek przemysłowy (roszarnia lnu i konopi, przemysł spożywczy i odzieżowy). Działa tu Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie i Muzeum Regionalne im. Stanisława Staszica.

Kościół podominikański, obecnie paraf. św. Mikołaja Biskupa, murowany, wzniesiono w l. 1736-50. Trójnawowy w układzie bazylikowym z prezbiterium węższym od nawy głównej. Wnętrze o bogatym wystroju rzeźbiarsko-malarskim i architektonicznym. W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z poł. XVII w. cieszący się d. lokalnym kultem. Wewnątrz świątyni m.in. popiersie Stanisława Staszica i tablica nagrobna Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego (zm. 1788) – kasztelana bełskiego, autora m.in. opracowania „Geografia Królestwa Galicji i Lodomerii”. W sąsiedztwie kościoła budynek klasztorny, murowany, zbudowany współcześnie z kościołem, przebudowany w 1 poł. XIX w., obecnie siedziba Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica. Na ścianie szkoły tablica z popiersiem patrona. Dzwonnica murowana z 2 poł. XIX w. Plebania (nieco oddalona od kościoła podominikańskiego, ul. 3 Maja 6), wzniesiona w 1746 r„ przebudowana na przeł. XIX i XX w., barokowa, murowana, nakryta dachem łamanym. Tutaj urodził się Aleksander Głowacki (1847-1912) – wybitny pisarz i publicysta znany pod pseud. Bolesław Prus, autor m.in. „Lalki”, „Emancypantek”, „Kronik”, „Placówki” i „Anielki”. Na ścianie plebanii tablica z 1967 r. upamiętniająca pisarza. W sąsiedztwie ogród plebański z poł. XIX w., przekształcony w 1950 r. na park miejski. W parku pomnik Bolesława Prusa wg proj. Stanisława Kaczora, odsłonięty w 1972 r.

Dawna cerkiew greckokatolicka św. Mikołaja, wzmiankowana w 1630 r., w l. 1875-1922 prawosławna, obecnie rzymskokatolicki kościół filialny św. Stanisława Kostki, murowany, późnobarokowy, wzniesiony w l. 1795-1828 wg proj. Losy de Losenau. W sąsiedztwie murowana, dwukondygnacyjna dzwonnica z 1868 r. i drewniana plebania z pocz. XX w. Na terenie cmentarza przykościelnego (d. przycerkiewnego) rośnie 8 okazałych jesionów wyniosłych o obw. pni 245-325 cm.

Cerkiew prawosławna paraf. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, murowana, d. sobór, wzniesiona w 1873 r.. Wzniesiona wg proj. W. Pliszczyńskiego w stylu rosyjsko-bizantyjskim. Charakteryzuje się bardzo urozmaiconą bryłą o szeregu zdobieniach i detalach architektonicznych. Zbudowana jest na planie krzyża z kwadratową nawą, prostokątnym transeptem i półkolistym prezbiterium. Nakrywają aż 13 kopuł.

Dawna cerkiew prawosławna garnizonowa, obecnie kościół rzymskokatolicki paraf. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (ul. Dwernickiego), murowana, wzniesiona w 1905 r., odnawiana w l. 1981-82 wg proj. prof. Wiktora Zina.

Kramy miejskie (zw. Sutkami lub Jatkami) w Rynku, murowane, z 1 poł. XIX w., przebudowane w 1909 r., mają wewnętrzną uliczkę. Dwór „Du Chateau” (ul. 3 Maja 11) – Muzeum Regionalne im. Stanisława Staszica, murowany, wzniesiony w 1791 r. w miejscu d. zamku, dobudowa skrzydła zach. przed 1860 r., skrzydła wsch. w 1941 r. Nazwa pochodzi od nazwiska żołnierza napoleońskiego, który osiedlił się w Hrubieszowie i założył tu aptekę. Jest budowlą parterową, z częścią centralną piętrową, nakrytą dachem mansardowym. Od frontu czterokolumnowy portyk. Skrzydła połączone z korpusem głównym łącznikami ustawione są prostopadle do niego. Muzeum ma ekspozycję wielodziałową (archeologia, historia, etnografia) ze szczególnym uwzględnieniem Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego i postaci Stanisława Staszica. W otoczeniu dworu park z 1 poł. XIX w., w którym rośnie 5 pomnikowych jesionów wyniosłych o obw. pni 240-380 cm.

Dwór Gołachowskich (ul. 3 Maja 17), murowany, wzniesiony w 2 poł. XIX w., otoczony ogrodem z 2 poł. XIX w. Murowany pałac Kiesewetterów (ul. 3 Maja 31), wzniesiony w 1 poł. XIX w., przebudowany w XX w. Za dworkiem, od strony ul. Kilińskiego, w otoczeniu starych akacji znajduje się pomnik Stanisława Staszica w formie tablicy z medalionem. Dawny zajazd (ul. Staszica), murowany, wzniesiony w 2 poł. XIX w., przebudowany w 1941 r. Dawny dom Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego (ul. Piłsudskiego 1), murowany, z poł. XIX w. Dawny Dom Lekarzy powstały z inicjatywy Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego (ul. Piłsudskiego 9), drewniany, z poł. XIX w. Obok szpital św. Jadwigi z budynkiem głównym z 1858 r. i kaplicą z 1884 r. Liczne (kilkadziesiąt obiektów) dworki, domy i budynki gospodarcze drewniane z XVIII-XX w. Na cmentarzu rzymskokatolickim i prawosławnym (d. także greckokatolickim) z wydzieloną częścią komunalną i kwaterą wojskową (przy ul. Kolejowej róg Nowej) neogotycka kaplica grobowa Korotyńskich, murowana, wzniesiona w 1860 r., mogiły 160 żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej, kwatera 19 żołnierzy polskich poległych w l. 1918-19, groby żołnierzy polskich poległych w czasie wojny 1920 r., mogiły 99 żołnierzy WP poległych we wrześniu 1939 r., kwatera żołnierzy LWP poległych w l. 1946-48, mogiły 21 kolejarzy zamordowanych przez oddział UPA 15 sierpnia 1944 r. na stacji Gózd, pojedyncze groby żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji AK i 25 Dywizji Piechoty AK. Pochowani są tu także ludzie zasłużeni dla miasta i regionu: Nikodem Korotyński (1804-82) – ziemianin, uczestnik powstania styczniowego, właściciel fabryki oleju w Łotoszynach, Onufry Czyńka (1859-1922) – pszczelarz, autor podręcznika dla pszczelarzy, Aleksander du Chateau – założyciel apteki w Hrubieszowie, Stanisław Karulak (zm. 1972) – rzeźbiarz ludowy, Wincenty Piątak (zm. 1991) – regionalista i nauczyciel. Cmentarz żydowski (przy ul. Kruczej) na pow. 3,3 ha. Założony zapewne w XV w., użytkowany do 1942 r. Zachowało się ok. 30 nagrobków i wiele fragmentów nagrobków. Pomnik upamiętniający ok. 500 Żydów rozstrzelanych przez hitlerowców w czerwcu 1942 r. na terenie cmentarza i drugi upamiętniający Żydów z Hrubieszowa i okolic – ofiary II wojny światowej. Bardzo zaniedbany cmentarz z I wojny światowej (przy drodze do Zamościa), na którym pochowanych było 167 żołnierzy niemieckich. Część poległych została ekshumowana i przeniesiona na cmentarz wyznaniowy. Cmentarz otoczony jest wałem ziemnym.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *